Σ' αγαπώ, Χριστέ μου!

Παναγία μου,μητέρα της αγάπης ..Αγγελιοφόρε των ουρανών

πριν από 7 ώρες

Σ' αγαπώ, Χριστέ μου!
Σ' αγαπώ, Χριστέ μου, γιατί είσαι ο Σωτήρας μου, που θέλεις και ξέρεις και μπορείς και με σώζεις: Από κάθε κίνδυνο, σώματος και ψυχής. Από τον αμαρτωλό εαυτό μου.
Από τον μισόκαλλο διάβολο. Από τους κακούς ανθρώπους. Από τον αιώνιο θάνατο , που φέρνει η εμμονη στην αμαρτία.
Σ' αγαπώ, Χριστέ μου, γιατί είσαι το Φως, το αληθινό, το γλυκό, το ζωογόνο. Το φως, που φέγγει μέσα μου και γύρω μου και ομορφαίνει την πλάση και τα πρόσωπα των
ανθρώπων π' αγαπώ. Το φως, πού μου δίνει τη δυνατότητα να περπατήσω με ασφάλεια, να τρέξω, ν' ανέβω, να συγκρίνω, να προτιμήσω. Το φως της ζωής!
Σ' αγαπώ, Χριστέ μου, γιατί είσαι η Αλήθεια, η κατακάθαρη, η αισιόδοξη, η ελπιδοφόρα, η ζωογόνα, η λυτρωτική. Η αλήθεια για όλα χθες, σήμερα, αύριο και στους αιώνες.
Σ' αγαπώ, Χριστέ μου, γιατί είσαι η Αγάπη, η πιο μεγάλη, η πιο θερμή, η πιο σοφή, η πιο δυνατή, η πιο αληθινή, η πιο προσωπική. Η Αγάπη που σταυρώθηκε για μένα!...

Γέρων Ιωσήφ

O κύρ Ψαριανός ο ΣΩΤΗΡΑΣ ΜΑΣ.

http://redskywarning.blogspot.gr/2011/09/blog-post_22.html

Πέμπτη, 22 Σεπτεμβρίου 2011

Επιστολή στον κ. Ψαριανό

Αξιότιμε κύριε βουλευτά,

Συγκινήθηκα ιδιαιτέρως για τις πρόσφατες ερωτήσεις σας στη Βουλή, όπου ζητήσατε την κατάργηση του αγιασμού και της προσευχής στα Σχολεία και την κατάργηση του σώματος των στρατιωτικών ιερέων. Είναι παρήγορο ότι άτομα οξυδερκή σαν και εσάς αντιλαμβάνονται ότι δεν είναι δυνατόν τον ελληνικό λαό να τον απασχολούν θέματα ήσσονος σημασίας, όπως η οικονομική κρίση, οι περικοπές των μισθών και των συντάξεων, η ανεργία, οι απολύσεις και λοιπά ανούσια, μικρά και ασήμαντα πράγματα, την στιγμή που το καυτό πρόβλημά μας σήμερα, είναι η αδικαιολόγητη εμμονή των Ελλήνων σε αναχρονιστικά και παρωχημένα μοντέλα που καθιστούν την σύγχρονη πολυπολιτισμική Ελλάδα ένα ‘θεοκρατικό καθεστώς’, όπως πολύ σωστά είπατε.

Θα σας ήθελα όμως πιο ριζοσπαστικό. Πιο αποφασισμένο. Πιο φάιτερ. Διότι με την κατάργηση του αγιασμού και των στρατιωτικών ιερέων δεν λύνεται το πρόβλημα. Χρειάζονται δυναμικά μέτρα, αποφασιστικές αλλαγές και ριζικές λύσεις.

Προτείνω λοιπόν σειρά μέτρων, που θα βγάλουν την χώρα μας από τον Μεσαίωνα του σκοταδισμού και της θρησκευτικότητας και θα την οδηγήσουν στην φωτισμένη εποχή του εκσυγχρονισμού και της πολυπολιτισμικότητας.

Ιδού τα μέτρα:

- Αφαίρεση όλων των εικόνων και των σταυρών από δημόσιους χώρους.

- Κατάργηση του παρωχημένου και διχαστικού τρόπου χρονολόγησης ‘προ Χριστού’ και ‘μετά Χριστόν’.

- Απαγόρευση χρήσεως σε δημόσιους χώρους, φράσεων όπως ‘Θεός Φυλάξοι’, ‘Χριστός και Παναγιά’, ‘Χριστός και Απόστολος’ ‘τραβώ τα πάθη του Χριστού’, ‘Δόξα τω Θεώ’ και ‘(με βάρεσε στο) Δόξα πατρί’.

- Απαγόρευση δημόσιου στολισμού χριστουγεννιάτικων δέντρων, φατνών, τραγουδίσματος καλάντων, μασήματος κουραμπιέδων και λοιπών μισαλλόδοξων εθίμων.

- Κατάργηση όλων των παρωχημένων χριστιανικών εορτών. Χριστούγεννα, Πάσχα, Δεκαπενταύγουστο, Αγ. Πνεύματος, των Φώτων, του Θωμά, της Τυροφάγου κλπ. Στην θέση τους θα μπορούσαν να μπουν νέου ύφους γιορτές που θα αντιπροσωπεύουν τη νέα πολυπολιτισμική ζωή μας. Θα μπορούσε να θεσπιστεί η γιορτή του χαλάλ, του Κεμάλ, του Αχμέντ, του Πανούση, του Ραγκούση, του Αμπντουλάχ, του ταμ ταμ, της αφγανικής μπούρκας, της κινέζικης παντόφλας, της αραβικής πίτας, της ινδικής καρύδας, της αλβανικής φούντας, του βρεγμένου σφουγγαριού, της τσάντας μαϊμού και του (κλεμμένου) πορτοφολιού.

- Κατάργηση του σταυρού από την ελληνική σημαία, ως συμβόλου αναχρονιστικού, παλαιολιθικού, και σαφώς διχαστικού. Στο κενό που θα μείνει, θα μπορούσε να μπει ένα σύμβολο πρωτότυπο, μοντέρνο, επαναστατικό και ολίγον τρέντυ. Μου έρχεται στο μυαλό το σήμα της Φερράρι, που σας είναι και οικείο.

- Απαγόρευση του ντιν νταν των καμπανών.

- Απαγόρευση της περιφοράς Επιταφίων στους δρόμους και στις πλατείες, προς αποφυγήν εντάσεων μεταξύ μειονοτήτων (Ελλήνων) και ντόπιων (οι υπόλοιπες φυλές).

- Απαγόρευση του σταυροκοπήματος σε δημόσιους χώρους. Για τους ίδιους λόγους.

- Αφαίρεση όλων των σταυρών από πλατείες, μνημεία, ηρώα, βουνά και λαγκάδια.

- Κατάργηση του σημείου του σταυρού στα ψηφοδέλτια κατά τις εκλογές, ως συμβόλου διχαστικού και παρωχημένου.

- Αφαίρεση του σταυρού ως έμβλημα από τον Ερυθρό Σταυρό. Επίσης να αφαιρεθεί και από την ονομασία του. Οπότε θα λέγεται ‘ερυθρός’. Σκέτο.

- Κατάργηση της χρήσεως των ονομάτων ‘Σταύρος’ και ‘Σταυρούλα’.

- Κατάργηση ανάλογων επιθέτων τύπου Σταυρόπουλος, Σταυρίδης, Σταυράκης κλπ.

- Απαγόρευση προβολής όλων των ταινιών του Σταυρίδη, για τους παραπάνω λόγους.

- Κατάργηση διχαστικών τοπωνυμίων, τύπου Σταυρός Αγίας Παρασκευής, Σταυρούπολη, Σταυροχώρι κλπ

- Να απαγορευτούν τα σταυροδρόμια, τα σταυρόλεξα, τα σταυρωτά φιλήματα, οι σταυροβελονιές, οι σταυρόκομποι και τα σταυροκατσάβιδα.

- Να απελαθούν οι σταυραετοί.

Αυτά τα ολίγα για αρχή. Ύστερα βλέπουμε. Εύχομαι καλή συνέχεια στο έργο σας

Με τιμή: ΚΟΚΚΙΝΟΣ ΟΥΡΑΝΟΣ

Πολυχρόνια στον Σουλτάνο και στον Πάπα >>

ΠΡΩΗΝ ΣΧ. ΣΥΜΒΟΥΛΟΣ ΘΕΟΛΟΓΩΝ ΑΝ. ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ-ΘΡΑΚΗΣ

Παρασκευή, 18 Φεβρουαρίου 2011

Αντωνίου Χατζόπουλου, Επευφημίες και Δοξολογίες στην Πόλη (1856-1933)

(Δημοσιεύτηκε στο Περιοδικό Ενδοχώρα)Από τον 6^ο αιώνα μαρτυρούνται επευφημίες  και  εγκωμιασμοί  των Αυτοκρατόρων  και των Πατριαρχών Κωνσταντινουπόλεως. Οι  εγκωμιαστικοί αυτοί στίχοι που ψάλλονταν εμμελώς σε τελετές και είναι γνωστοί τις περισσότερες φορές ως Πολυχρονισμοί, βρίσκονταν στο επίκεντρο των τελετουργιών της βασιλικής βυζαντινής αυλής,   εντός αλλά  και εκτός του ιερού ναού[1]. Οι Πολυχρονισμοί αυτοί συνεχίζουν να υπάρχουν καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας[2] καθώς επίσης και κατά την περίοδο  της Τουρκοκρατίας[3]. Το περιεχόμενο αυτών των εγκωμιαστικών στίχων     είναι ποικίλο όπως διαφορετικές είναι και οι τελετουργικές διατάξεις, εντός των οποίων αυτοί ψάλλονται[4]. Όπως ήταν φυσικό, οι Πολυχρονισμοί που απευθύνονται στον Πατριάρχη παραμένουν σε χρήση και  κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας,  αυτοί όμως του  Αυτοκράτορα,  αντικαθίστανται τώρα από τον Πολυχρονισμό προς τον εκάστοτε Σουλτάνο των Οθωμανών[5].Σ’ αυτόν τώρα αναπέμπονται πλέον τα πολυχρόνια και οι δεήσεις, που πριν την Άλωση της Πόλης προορίζονταν για το Βασιλιά. Το περιεχόμενο αυτών των πάσης φύσεως  Πολυχρονισμών που απευθύνονται στο Σουλτάνο, είναι, όπως ήταν φυσικό, εντελώς διαφορετικό από αυτό των Αυτοκρατόρων, η  γλώσσα του  στίχου είναι πολλές  φορές και η  τουρκική, ή  η  ελληνική και η τουρκική μαζί, τα δε  μουσικά μέλη είναι  τονισμένα με βάση τους εκκλησιαστικούς ήχους, όπως και τα παλαιότερα. Κατά το δεύτερο μισό του 19^ου αιώνα, μετά το Τανζιμάτ[6](1856) και μέχρι την οριστική δύση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, στην Κωνσταντινούπολη οι Πολυχρονισμοί των Σουλτάνων και φυσικά των Πατριαρχών  τυγχάνουν ευρείας χρήσης, όχι μόνο  εντός των ιερών Ακολουθιών,  αλλά  και σ’ άλλες εκδηλώσεις της κοινωνικής ζωής των Ομογενών που λαμβάνουν χώρα  εκτός ιερών χώρων. Έτσι εκτός από την καθιερωμένη θέση του Πολυχρονισμού του Πατριάρχη και του Σουλτάνου-Άνακτα που ψάλλονταν εντός  της θείας Λειτουργίας, πολλές  κοινωνικές εκδηλώσεις των Ελλήνων της Πόλης  ήταν η κατάλληλη αφορμή για να ψαλούν οι εγκωμιαστικοί αυτοί  ύμνοι προς την εκκλησιαστική και πολιτική εξουσία[7]: Σε υποδοχή Πατριάρχου ή Σουλτάνου, σε υποδοχές υψηλών προσωπικοτήτων,  σε εγκαίνια και εορτασμούς σχολικών εορτών, σε Αγιασμούς, σε έναρξη και λήξη μαθημάτων των σχολείων, στις εξετάσεις των Σχολείων, σε επίσημες τελετές, σε εκδηλώσεις φιλανθρωπικών καταστημάτων. Αυτοί που εκτελούσαν δημόσια  τους παραπάνω ύμνους ήταν   ψάλτες δόκιμοι των ναών της Πόλης, καθώς επίσης  μαθητές και μαθήτριες  των Σχολείων  της Πόλης.  Οι τελευταίοι  άλλωστε,  διδάσκονταν συστηματικά και με βάση το αναλυτικό Πρόγραμμα των Σχολείων[8] την ψαλτική τέχνη στα ίδια τα  σχολεία τους[9]: Χορός από 100 μαθητές, που ήταν «ομοιομόρφως ενδεδυμένοι», ψάλλει «μετά των ψαλτών» της Πόλης κατά την εν πλω  υποδοχή του Σουλτάνου Απντουλαζίζ, με ειδικό σκάφος, όπου επέβαινε και ο Πατριάρχης,  κατά την άφιξή του από ταξίδι του στο εξωτερικό[10]. Μαθητές ψάλλουν τον Πολυχρονισμό του Πατριάρχου και του Σουλτάνου, κατά την υποδοχή του Πατριάρχη στο Ορφανοτροφείο του Βαλουκλή[11]. Σε τελετή, που έγινε το 1898 στο Ιωακείμειο, χορός μαθητριών ψάλλει τον Πατριαρχικό Ύμνο, άσμα στη Θεοτόκο και τον σουλτανικό ύμνο, τα οποία όλοι ακούν όρθιοι[12]. Κατά την υποδοχή του εκλεγέντος Πατριάρχη Ανθίμου του Ζ΄, που είχε αφιχθεί από την Κάλυμνο στο Φανάρι, ψάλλουν ο μαθητές της Πατριαρχικής Αστικής Σχολής «κατάλληλον ύμνον», ενώ οι παρευρισκόμενοι κραυγάζουν υπέρ του Πατριάρχη[13]. Το 1887, κατά την υποδοχή του Πατριάρχη Διονυσίου του Ε΄, οι μαθητές των σχολείων ψάλλουν τον πατριαρχικό ύμνο[14], Σε γιορτή  επίδοσης πτυχίων του Ελληνογαλλικού Λυκείου της Πόλης ψάλλει χορός μαθητών «ύμνους προς τον Θεόν και προς τον Σουλτάνον» υπό τη  διεύθυνσή του Γ. Παχτίκου[15]. Σε τελετή της Μουσικής   Σχολής του ΕΜΣ το 1901 η όλη εκδήλωση τελείωσε  με το άσμα προς το Σουλτάνο  που άκουσαν όλοι  «επί ποδός»[16].Στις 27 Απριλίου του 1909 οι μαθητές των ελληνικών Σχολείων της Πόλης ψάλλουν τον Πολυχρονισμό του νέου Σουλτάνου Μεχμέτ του Ε΄,  όταν αυτός μετά την τελετή της «περίζωσης της σπάθης» διέρχεται μέσα από τα πλήθη του λαού και πριν μπει στο παλάτι κατεβαίνει από την άμαξα και ασπάζεται τον Πατριάρχη Ιωακείμ τον Γ΄[17]. Το 1919 πάλι μαθήτριες Σχολείων ψάλλουν τον πατριαρχικό ύμνο σε σχολική γιορτή με συνοδεία πιάνου και τον ύμνο προς το Σουλτάνο[18].Σε μία άλλη περίπτωση ο έμπειρος στη διδασκαλία παιδιών και κανοναρχών  Ονούφριος ο Βυζάντιος είχε μελοποιήσει ειδικό άσμα, κατήρτισε χορό από 12 καλλίφωνους και εκλεκτούς Κανονάρχες, οι οποίοι το έψαλλαν στο Υπουργείο των Στρατιωτικών ενώπιον του Σουλτάνου και δεχόμενοι τη βασιλική ευαρέσκεια έλαβαν «εκατοντάλιρο δώρο»[19]. Όσον αφορά   τη συμμετοχή των ψαλτών και των μουσικών   σε εκδηλώσεις της Οθωμανικής Αυλής, θα πρέπει να αναφερθεί ότι αυτό το γεγονός  δεν ήταν ίδιο αυτής της εποχής: Ήδη  από τα χρόνια της Άλωσης υπήρχαν καλές σχέσεις  Ελλήνων και Τούρκων μουσικών[20].Το ίδιο βέβαια συμβαίνει και στη βάση του πληθυσμού όπου υπήρχε αρμονική συμβίωση, κάτι που μαρτυρείται και από το Γεδεών: «Τουλάχιστον οι εν Κωνσταντινουπόλει Χριστιανοί  και Μωαμεθανοί εκτιμώμεν και ηγαπώμεν αλλήλους», έγραψε όταν ο ίδιος ήταν πάνω από ογδόντα ετών[21],κάτι που  σαφώς  απηχεί την πραγματικότητα της από δεκαετιών βιωμένης προσωπικής του  εμπειρίας[22].

Σημαντικά γεγονότα στην Πόλη, έδιναν αφορμή στους μουσικούς   για την περαιτέρω συγγραφή και σύνθεση νέων επαινετικών ύμνων. Έχουμε έτσι πολλές νέες μουσικές συνθέσεις Πολυχρονισμών αλλά και εγκωμιαστικών ύμνων και ωδών   κατά το 19^ο αιώνα, αλλά και κατά τον 20ό αιώνα[23]. Τώρα μαζί με τους  Άρχοντες εξυμνούνται σημαντικά πολιτικά γεγονότα αλλά  και οι Ευεργέτες του Γένους. Οι στίχοι και  οι μουσικές συνθέσεις προσλαμβάνουν διάφορες ονομασίες, όπως Ωδή, Παιάν,  Διθύραμβος. Το 1901 ο «Όμιλος Φιλομούσων Νέων» του Βαφεοχωρίου της Πόλης  αναθέτει σύνθεση νέου πολυχρονισμού στο μουσικό Γεώργιο Παχτίκο για το  συντοπίτη τους Πατριάρχη Ιωακείμ τον  Γ΄[24]. Το 1912, είχε μελοποιηθεί σε πρώτο ήχο ο «Ύμνος του Οθωμανικού  Συντάγματος»[25]. Ο Γεώργιος Παχτίκος είχε μελοποιήσει μία Ωδή για τον Παύλο Στεφάνοβικ-Σκυλίτση που είχε ανοικοδομήσει τη Θεολογική Σχολή της Χάλκης[26]. Σε γιορτή της Μουσικής Σχολής του ΕΜΣ Κωνσταντινουπόλεως, για παράδειγμα, ψάλλεται για πρώτη φορά   ο «Πατριαρχικός Παιάν» και ο «διθύραμβος εις τους δωρητάς και ευεργέτας» του Συλλόγου  από χορωδία τριακονταμελή των δύο τελευταίων τάξεων, την οποία διευθύνει ο Ιάκωβος Ναυπλιώτης[27]. Ο Γεώργιος Σαρανταεκκλησιώτης είχε μελοποιήσει ωδή που αποτελούνταν από τρεις Οίκους στα ελληνικά και μία επωδό στα τουρκικά[28]  για τον Σουλτάνο Απδουλχαμίτ[29]. Στις 14 Ιουνίου του  1903 ο ΕΜΣ  προκηρύσσει διαγώνισμα «προς μελοποίησιν άσματος εις την Α.Α.Μ. τον σεπτόν Άνακτα Σουλτάν Απτουλ Χαμίτ  χάν το Β΄» σε στίχους Ι.Δ.Τανταλίδου[30]. Το Παράρτημα Εκκλησιαστικής Αλήθειας της Πόλης  διασώζει σημαντικούς παρόμοιους ύμνους  τονισμένους με τους εκκλησιαστικούς ήχους[31]. Πολλές εκδόσεις  της Πόλης, όπως η Εκκλησιαστική Αλήθεια, το περιοδικόΜουσική, αλλά και  εκπαιδευτικά μουσικά  εγχειρίδια που εκδόθηκαν με προτροπή του Πατριαρχείου περιλαμβάνουν εγκωμιαστικούς ύμνους  προς τιμήν των Ομογενών, που με  δωρεές είχαν βοηθήσει τα ελληνικά ιδρύματα της Πόλης. Ενδεικτικά αναφέρουμε τις Ωδές, που εκδόθηκαν το 1907 «σεπτή πατριαρχική κελεύσει»,που είναι αξιόλογο  μουσικό έργο για τις ανάγκες των μαθητών των σχολείων[32] και  το έργο του Μάρκου Βασιλείου, που τυπώνεται επίσης από το Πατριαρχείο και πάλι«σεπτή πατριαρχική κελεύσει»[33].

Σημαντική πηγή από την οποία γνωρίζουμε το κείμενο και το μουσικό μέλος των Πολυχρονισμών των Πατριαρχών και των Σουλτάνων, είναι, εκτός από τις παραπάνω εκδόσεις  και τα έντυπα μουσικά βιβλία εκκλησιαστικής μουσικής που  είχαν ευρεία διάδοση στην Πόλη[34].Σε τιμοκατάλογο ενός  βιβλιοπωλείου και τυπογραφείου της Πόλης του έτους 1912 προσφέρονται για πώληση δώδεκα περίπου τίτλοι μουσικών βιβλίων[35]. Ενδεικτικά αναφέρουμε ένα από αυτά που περιέχει μία θαυμάσια μουσική σύνθεση  Πολυχρονισμού Πατριάρχη σε ήχο δ΄ με την ένδειξη «μέλος αρχαίον».Το κείμενο του Πολυχρονισμού έχει ως εξής: «Πολυχρόνιον ποιήσαι Κύριος ο Θεός, τον Παναγιώτατον και θειότατον ημών αυθέντην  και Δεσπότην τον οικουμενικόν Πατριάρχην κύριον κύριον… Κύριε φύλαττε αυτόν, εις πολλά έτη, εις πολλά έτη, εις πολλά έτη»[36].Εκτός από το παραπάνω πολλά έτη εύχονται και οι δύο γνωστοί στίχοι «Τον Δεσπότην και Αρχιερέα ημών Κύριε Φύλαττε, εις πολλά έτη, τρις», και η φήμη «….του Παναγιωτάτου και Οικουμενικού Πατριάρχου πολλά τα έτη».

Ο Πολυχρονισμός του Σουλτάνου έχει ως εξής: «Πολυχρόνιον ποιήσαι Κύριος ο Θεός τον μεγαλειότατον και κραταιόν ημών άνακτα  Σουλτάν  Απδουλχαμίτ Χαν αυθέντην ημών, Κύριε φύλαττε αυτόν εις πολλά έτη, εις πολλά έτη, εις πολλά έτη, Αμήν»[37].  

Μία άλλη μορφή επευφημίας του Σουλτάνου, του Πατριάρχου  αλλά και των ξένων υψηλών επισκεπτών της Πόλης ήταν οι Δοξολογίες που τελούνταν στον Πατριαρχικό Ναό κατά  τη χρονική περίοδο που προαναφέραμε. Οι ευχαριστήριοι ύμνοι προς το Θεό από Εκκλησίας  που είναι γνωστοί ως Δοξολογίες  είναι ένα είδος εκκλησιαστικής Ακολουθίας που είναι νεώτερο και συμπεριλήφθηκε τις τελευταίες δεκαετίες στα τυπικά της Εκκλησίας. Η Δοξολογία είναι  μια αυτοτελής Ακολουθία[38] που περιλαμβάνει στα πλαίσια της τυπικής της διάταξης, εκτός από τους στίχους της Δοξολογίας από όπου παίρνει την ονομασία, και διάφορα τροπάρια και επίκαιρες δεήσεις που έχουν σχέση με το εορταζόμενο γεγονός και  συν τοις άλλοις Πολυχρονισμούς  Πατριάρχη άλλά και του Σουλτάνου. Είναι το είδος της Ακολουθίας που χρησιμοποιούνταν   για τον εγκωμιασμό και εορταστική επιδοκιμασία όχι μόνο του Σουλτάνου, αλλά και άλλων επισήμων που επισκέπτονταν την Πόλη. Δύο  φορές το χρόνο γίνονταν επίσημες Δοξολογίες στον Πατριαρχικό Ναό του Αγίου Γεωργίου στο Φανάρι για τον εκάστοτε Σουλτάνο, μια φορά την επέτειο της ανάρρησής του στο θρόνο και μία φορά την ημέρα των γενεθλίων του[39]. Δοξολογία ακόμα είχε ψαλεί στον Πατριαρχικό Ναό με αφορμή την επίσκεψη στην Κωνσταντινούπολη του Ηγεμόνα του Μαυροβουνίου[40] και του Μεγάλου Δουκός της Ρωσίας[41]. Κάθε Δοξολογία   τελείωνε  με τους προαναφερθέντες  Πολυχρονισμούς.  Θα πρέπει να τονιστεί τέλος ότι δεν υπήρχε συγκεκριμένη τυπική διάταξη για το περιεχόμενο των Δοξολογιών. Αυτό καθορίζονταν ανάλογα με το λόγο και σκοπό  τέλεσης της Δοξολογίας.

Στο πρότυπο των Δοξολογιών  της εποχής της Οθωμανικής  Αυτοκρατορίας προς τιμή του Άνακτα   θα πρέπει να αναζητηθεί και η    Τελετή, όπως αποκαλείται, για τα «10 χρόνια της Τουρκικής Δημοκρατίας», που συντάχθηκε το 1933 ειδικά γι’ αυτό το σκοπό[42]. Περιέχει μία ειδική δέηση  για την περίπτωση   και   η Δοξολογία αυτή πρέπει με βεβαιότητα να  θεωρηθεί η τελευταία στα πρότυπα των παλαιοτέρων της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Οι πάσης φύσεως επευφημίες των Σουλτάνων σταματούν όπως ήταν φυσικό με την ίδρυση της Δημοκρατίας το 1923. Η Δοξολογία όμως αυτή τελέστηκε το 1933 και  είναι η τελευταία  προς τιμή των κρατούντων. Μετά από αυτή τη χρονολογία δεν αναφέρονται παρόμοιες δεήσεις. Παρ’ όλο που το χειρόγραφο  την ονομάζει Τελετή, η όλη δομή της είναι σύμφωνη με την τάξη της Δοξολογίας.

Σήμερα στον Πατριαρχικό Ναό ο Πολυχρονισμός του Πατριάρχη  ψάλλεται όταν υπάρχει Πατριαρχική και Συνοδική  Λειτουργία ή χοροστασία, στο τέλος της Λειτουργίας και  μετά τη διανομή του αντιδώρου. Επίσης ψάλλεται και κατά την ονομαστική γιορτή του Πατριάρχη.  Όσον αφορά τη Δοξολογία, αυτή τελείται σε περίπτωση υποδοχής Αρχηγού Ορθόδοξης Εκκλησίας ή Αρχηγού Κράτους, όπως και παλαιότερα. Σύμφωνα με τυπικό του Πατριαρχείου σχετικό με τις Δοξολογίες ψάλλεται το Άξιόν Εστί τοΑπολυτίκιο του Ναού, το Κοντάκιο της ημέρας και έξι στίχοι από την αργή Δοξολογία σε ήχο βαρύ εναρμόνιο, του Χουρμούζιου Χαρτοφύλακος[43]. Στο τέλος ψάλλεται ο Πολυχρονισμός του φιλοξενουμένου ξένου Αρχηγού και σε περίπτωση που είναι  παρόν ψάλλεται και ο Πολυχρονισμός του Οικουμενικού Πατριάρχη. Ο νυν Πρωτοψάλτης  της Μεγάλης  Εκκλησίας έχει μελοποιήσει διάφορους Πολυχρονισμούς για τους αρχηγούς των Ορθοδόξων Εκκλησιών, σε διάφορους ήχους της εκκλησιαστικής μουσικής[44].

Παραθέτουμε ένα  κείμενο σχετικά με τα προαναφερθέντα:   την ανέκδοτη  «Τελετή   για τα 10 χρόνια της  Τουρκικής Δημοκρατίας», που συντάχθηκε από την Πατριαρχική Κεντρική Εκκλησιαστική Επιτροπή. Σημειωτέον ότι έκτοτε ουδεμία παρόμοια επετειακή τελετή έλαβε χώρα στο Φσνάρι.

Πρακτικά Πατριαρχικής Κεντρικής Εκκλησιαστικής Επιτροπής, Οικ. Πατριαρχείου, τόμος 1931-1936, Συνεδρίαση 23^ης Οκτωβρίου 1933, σελ. 251-252.

Υπό  την Προεδρείαν   του Σεβασμιωτάτου Αγ. Πρωτοσυγγελεύοντος    Μητροπολίτου Λαοδικείας κ.κ. Δωροθέου, και συνεδριαζόντων του Θεοφιλεστάτου Επισκόπου Τρωάδος κ. Ευσταθίου, του Αρχιγραμματέως της Αγίας και Ιεράς Συνόδου κ. Αδαμαντίου, του Αρχιμ. Γερασίμου Καλοκαιρινού, του Οικονόμου Γεωργίου Παπαδοπούλου, του Μ. Αρχιδιακόνου κ. Γρηγορίου, παρόντος και του Γραμματεύοντος μέλους Μ. Αρχιμανδρίτου κ. Καλλινίκου, αυνήλθεν εις συνεδρίαν η Π.Κ.Ε. Επιτροπή καθ’ ήν εγένοντο τα ακόλουθα:

1.Αναγινώσκεται και επικυρούται το πρακτικόν προηγουμένης Συνεδρίας.

2.Αναγινώσκεται το πρόγραμμα της τελετής της γενησομένης εν τω Πανσέπτω Πατριαρχικώ Ναώ μετά την θείαν Λειτουργίαν της Κυριακής(29. Οκτωβρίου έ.έ.), της Τουρκικής Δημοκρατίας, επί τη συμπληρώσει δεκαετηρίδος αυτής, όπερ και εγκρίνεται: Το πρόγραμμα έχει ως εξής:

Μετά την απόλυσιν της θείας και ιεράς Λειτουργίας, περί ώραν 11^ην π. μεσημβρίας κρούωσιν οι κώδωνες και αμέσως άρχεται η δέησις.

Ο Μ. Αρχιδιάκονος: Ευλόγησον Δέσποτα

Ο Πατριάρχης:  Ευλογητός ο θεός ημών κ.τ.λ.

Ο Μ. Αρχιδιάκονος: Το Τρισάγιον

Ο Πατριάρχης : Ότι Σου εστίν η Βασιλεία κ.τ.λ.

Ο Α΄χορός: Το  Αναστάσιμον Απολυτίκιον Ευφραινέσθω τα ουράνια.

Ο Β΄χορός:  Δόξα και νύν το θεοτοκίον Σε την μεσιτεύσασαν.

Ακολούθως ψάλλονται υπό των χορών οι έξ πρώτοι στίχοι της Δοξολογίας.

    Είτα ο Μ. Αρχιδιάκονος: Ελέησον ημάς ο Θεός κατά το μέγα έλεός Σου   δεόμεθά Σου επάκουσον και ελέησον.

Ο Δευτερεύων: Έτι δεόμεθα υπέρ των ευσεβών και Ορθοδόξων Χριστιανών.

Ο  Υπογραμματεύς: Έτι δεόμεθα υπέρ του Αρχιεπισκόπου ημών Φωτίου.

Ο Δ. Διάκονος:  Έτι δεόμεθα υπέρ των  Αγίων Αρχιερέων των ενδημούντων και των εν ταις επαρχίαις αυτών.

Ο Μ.  Αρχιδιάκονος: Έτι δεόμεθα υπέρ κραταιώσεως και διαφυλάξεως του ενδόξου Δημοκρατικού ημών Πολιτεύματος υγείας και μακροημερεύσεως του μεγάλου ιδρυτού αυτού.

Ο Πατριάρχης:  Ότι ελεήμων και φιλάνθρωπος Θεός υπάρχεις και Σοι την Δόξαν αναπέμπομεν κ.τ.λ.

Ο Μ.  Αρχιδιάκονος: Του Κυρίου δεηθώμεν και ο Πατριάρχης την ευχήν:

Θεέ Παντοδύναμε και Παντοκράτωρ Κύριε των Δυνάμεων και πάσης   ορατής κτίσεως ο τη Σή προνοία τα σύμπαντα διέπων και τω βραχίωνί Σου τω κραταιώ τον κόσμον διακυβερνών, επάκουσον της φωνής ημών, δεομένων και επικαλουμένων την Σήν άμαχον αντίληψην επί την χώραν ημών, και την ισχύν της παντοδυναμίας Σου και τας δωρεάς της Σής αγαθότητος επί το πολίτευμα αυτής. Φρούρει υπό την σκέπην Σου  τους ενδόξους θεμελιωτάς αυτής, τον μεγαλουργόν  πρόεδρον της Δημοκρατίας ημών Γαζή Mουσταφά Κεμάλ Πασάν, και τους περινουστάτους Υπουργούς  και συνεργάτας αυτού. Κραταίωσον τα αγαθά υπέρ της ειρήνης βουλεύματα αυτών, ευλόγησον τους υπέρ της πατρίδος μόχθους αυτών και τα έργα των χειρών ημών κατεύθυνον, ίνα εν αυτοίς τα πιστά της Πατρίδος τέκνα διαβιώσιν εν ειρήνη και χαρά και δοξάζωσιν επί πάσι και πάντοτε το μεγαλοπρεπές όνομά  Σου .Ότι Σοί πρέπει, πάσα δόξα και προσκύνησις εις τους αιώνας. Αμήν.

Απόλυσις υπό του Πατριάρχου, ψαλλομένου «Τον Δεσπότην και Αρχιερέα ημών Κύριε φύλαττε» κ.τ.λ.

---

[1] Ήδη από τον 6^ο αιώνα(536) οι δήμοι στην Πόλη  έψαλλαν  δημοτικό  «άκτον», του οποίου επωδός ήταν Πολυχρονισμός του  Πατριάρχη και του Βασιλιά, Κ. Ν. Σάθα, Ιστορικόν Δοκίμιον περί του θεάτρου και της μουσικής των Βυζαντινών, ήτοι εισαγωγή εις το Κρητικόν θέατρον, Εν Βενετία, 1878 (Αναστατική έκδοση Ν. Καραβία, Αθήνα), σελ. ρξθ΄-ρο΄.

[2] Κ. Ν. Σάθα, Ιστορικόν δοκίμιον, ό.π., σελ. ροα΄. Ο Τρεμπέλας παραθέτει διάταξη από χειρόγραφο του 15^ου αιώνα που επιγράφεται  «Πολυχρόνιον αυτοκράτορος» και αφορά τον Κωνσταντίνο Παλαιολόγο. Επίσης παραθέτει και ένα Πολυχρονισμό με διαφορετικό κείμενο, που ψάλλονταν κατά τη Μ. Παρασκευή,Π. Τρεμπέλα, Εκλογή Ελληνικής Ορθοδόξου Υμνογραφίας, Αθήναι, 1949, σελ.424.

[3] Οι μουσικοί κώδικες που ονομάζονται Μαθηματάριο, κατά  το  17^ο και 18^ο αιώνα περιέχουν φήμες και πολυχρονισμούς σε άρχοντας και αρχιερείς, Γρ.Θ. Στάθη, Οι Αναγραμματισμοί και τα Μαθήματα της Βυζαντινής Μελοποιΐας, Αθήναι, 1979, σελ.118-119. 

[4]Αποσπάσματα από διάφορους πολυχρονισμούς βλ. Γρ.Θ. Στάθη, Οι Αναγραμματισμοί, ό.π., σελ.143-144, υποσημ.2.

[5] Σύμφωνα με το Δ. Κιτσίκη ο Πορθητής θεωρήθηκε συνεχιστής των Ελλήνων Αυτοκρατόρων και η Οθωμανική  Αυτοκρατορία σταδιακά βυζαντινοποιήθηκε, Δ. Κιτσίκη,   Ιστορία της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας  1820-1924, Αθήνα, 1996, σελ. 98,99,118.

[6] Μ’ αυτό το  διάταγμα αρχίζει  η ουσιαστική άνοδος του  Ελληνισμού της Πόλης, σ’ όλους τους τομείς,Β. Μούτσογλου, Οι Έλληνες της Κων/πολης 1821-1924, Αθήνα 1998, σελ. 91.

[7] Προς κατανόηση   της εποχής    αναφέρουμε λίγα στοιχεία που αφορούν  τις σχέσεις Σουλτάνων-Πατριαρχείου: Μετά το Τανζιμάτ υπήρξαν αρκετές χειρονομίες καλής θελήσεως των κρατούντων προς τη Ομογένεια χωρίς βέβαια αυτό να σημαίνει ότι δεν υπήρξαν και πιέσεις των Αρχών προς αυτούς: Στα  1869 ο Σουλτάνος Αμπτούλ Αζίζ είχε διαθέσει 250 χρυσές λίρες για εγκαίνια ναού στην νήσο Αντιγόνη, Μ. Γεδεών, Αποσημειώματα χρονογράφου, 1800-1913, Εν Αθήναις 1932, σελ. 34, Το 1872 η Υψ. Πύλη χορηγεί σύνταξη στον Πατριάρχη Γρηγόριο τον Στ΄, Σ.Ι.Βουτυρά, Λεξικόν Ιστορίας και Γεωγραφίας, Κωνσταντινούπολη, 1888, τόμος πέμπτος, σελ.200, Το 1894 μετά το μεγάλο σεισμό στην Πόλη, δίνονται από την Οθωμανική κυβέρνηση  στους Έλληνες 750 λίρες Τουρκίας για να διατεθούν υπέρ των «εκ του σεισμού παθόντων ορθοδόξων ιερών ναών», Ανωνύμου, Εκκλησιαστικά χρονικά, Δωρεαί, Εκκλησιαστική Αλήθεια Κωνσταντινουπόλεως(Ε.Α.) 17(1893-1894), σελ. 306, Ο  Σουλτάνος Αβδούλ Χαμίτ το 1895 αναλαμβάνει τις δαπάνες σπουδών για επτά ομογενείς νέους, μετά από υπόδειξη του Πατριαρχείου, οι οποίοι θα σπούδαζαν σε ισάριθμες αυτοκρατορικές σχολές, Ανωνύμου, Εκκλησιαστικά  χρονικά, Ε.Α.19(1895-1896),σελ. 254, ο ίδιος Σουλτάνος με ειδικό διάταγμα το 1899  καθορίζει να επιχορηγείται ο Πατριάρχης με 750 λίρες «επί τω Πάσχα», Ανώνυμο σημείωμα, Ταχυδρόμος, Κωνσταντινούπολη, 10.5.1899. Από τη άλλη πλευρά, την ίδια περίοδο έχουμε και πιέσεις : το 1878 οι Ελληνικοί Σύλλογοι της Πόλης μέσο των προέδρων τους επιδίδουν στους έξι πρεσβευτές των μεγάλων δυνάμεων και της Ελλάδος,«Υπόμνημα περί των δικαίων του Ελληνισμού»,Σαββατιαία Επιθώρησις, Κωνσταντινούπολη, 27.6.1878.Το σχετικό καλό αυτό κλίμα έπαυσε οριστικά να υπάρχει μετά το 1908, έτος κατά το οποίο άρχισαν οι διωγμοί κατά των Ελλήνων της Πόλης: Ο Πατριάρχης Ιωακείμ ο Γ΄ αναφερόμενος στην, τότε δύσκολη κατάσταση, δηλώνει: «Όσα γίνονται εναντίον των Ιεραρχών του θρόνου δεν έγιναν τα τελευταία 100 χρόνια κι’ ας είχαμε  απολυταρχία», Ανώνυμο σημείωμα, Πολιτική Επιθεώρησις, Κωνσταντινούπολη, 29.08.1910. Ακόμη πρωτοφανές και μοναδικό συλλαλητήριο πραγματοποιούν οι Έλληνες της Πόλης από το Πέρα έως τη  Γέφυρα του Γαλατά στις 9.11.1908, διαμαρτυρόμενοι για την υφαρπαγή των εκλογικών δικαιωμάτων των και για άλλες αυθαιρεσίες της τουρκικής διοίκησης, Ανωνύμου, Σκέψεις, Νέον Πνεύμα, Κωνσταντινούπολη, 16.11.1908, σελ. 57, όπου και φωτογραφία από τη διαδήλωση. Ήταν «πελώρια, επιβλητική και μεγαλοπρεπής», σύμφωνα με τον αρθρογράφο της εποχής, Ανωνύμου, Επί τη ενάρξει του 1908, Ε.Α.32(1908), σελ.37, όπου και η Εκκλησία προβλέπει τις αδικίες και τα δεινά που θα ακολουθήσουν.

[8] Αναλυτικόν Πρόγραμμα των Αστικών Σχολών των αρρένων και των θηλέων της Αρχιεπισκοπής Κωνσταντινουπόλεως, Εν Κωνσταντινουπόλει, 1897, εκ του Πατριαρχικού Τυπογραφείου σελ. 64, Σ’ αυτό  αναλυτικό πρόγραμμα προβλέπεται η διδασκαλία του «Ύμνου εις την Α. Α. Μ. τον Σουλτάνον και την Α. Θ. Π. τον Οικουμενικόν Πατριάρχην» από τη Δ΄τάξη.

[9] Για την εκκλησιαστική μουσική στα Σχολεία της Πόλης βλ. Αντ. Χατζόπουλου, Η εκκλησιαστική μουσική παιδεία στην Εκκλησία  της Κωνσταντινουπόλεως κατά το 19^ο και 20ό αιώνα, Αλεξανδρούπολη, 2001,(αυτοέκδοση).

[10] Ανωνύμου, Τα κατά την εξ Ευρώπης επάνοδον  της Α.Α. Μεγαλειότητος του Σουλτάνου εις Κωνσταντινούπολιν, Β. Δ, Καλλίφρονος, Εκκλησιαστικά ή Εκκλησιαστικόν Δελτίον, Εν Κωνσταντινουπόλει, Τόμος Α΄, 1869, σελ.91 και 99-100.

[11] Ανώνυμο σημείωμα, Ταχυδρόμος, Κωνσταντινούπολη, 10.5.1899.

[12] Ανώνυμο σημείωμα, Ε.Α. 21(1897-1898), σελ. 130.

[13] Ανωνύμου, Άφιξις της Α.Θ.Π. του Οικ. Πατριάρχου Ανθίμου του Ζ΄, Ε.Α.18 (1894-1895), σελ. 386.

[14] Ε.Α. 10(1886-1887), σελ. 310.

[15] Ανωνύμου, Ελληνογαλλικόν Λύκειον, Ταχυδρόμος, Κωνσταντινούπολη, 28.6.1900

[16] Ανωνύμου, Μουσικής Σχολής του Εκκλησιαστικού Μουσικού Συλλόγου,  Ε.Α. 25(1901),σελ. 270.

[17] Ανωνύμου, Επί τη αναρρήσει της Α.Α.Μ. του Σουλτάνου Μεχμέτ του Ε΄, Ε.Α.33(1909), σελ. 131. 

[18] Ανωνύμου, Εκκλησιαστικά Χρονικά, Ε.Α.19( 1895-1896), σελ.121.

[19] Μελισσηνού Χριστοδούλου(Παμφίλου, μετέπειτα Μαρωνείας), Τα Ταταύλα, ήτοι ιστορία των Ταταούλων, Κωνσταντινούπολις, 1914, σελ. σελ. 155. Το άσμα είχε μελοποιηθεί σε ήχο βαρύ.

[20]Η συναναστροφή με τους Τούρκους και τη  μουσική τους  έχει παλαιά παράδοση στην Πόλη. Ο Θεοφάνης Καρύκης(15^ος αι.) μελοποιούσε με εκκλησιαστικό και  περσικό  ύφος, είχε ψάλει ακόμη και στο τέμενος, Γρ. Καμπούρογλου, Μνημεία της Ιστορίας των Αθηναίων, Αθήναι 1891, σελ. 195. Το 1750 ο Σουλτάνος Μαχμούτ πρόσταζε τον Γεωργάκη Χανεντέ, να ψάλλει πάντα τα ξημερώματα το άσμα  “Σου καρσικί ντουνιγιά” σε ήχο πλ.α’, Χουσεϊνί, Π. Γριτσάνη, Το περί της μουσικής της Ελληνικής Εκκλησίας ζήτημα, Εν Νεαπόλει, 1870,  σελ. 14. Εδώ θα πρέπει να σημειώσουμε ότι ο Γάλλος Fonton αναφέρεται σε κάποιο Γεώργιο, «καύχημα» του παλατίου στο μουσικό τομέα γύρω στα  1750  και  ο οποίος πρώτος εισήγαγε το βιολί στην Οθωμανική Αυτοκρατορία. Ήταν δεξιοτέχνης όχι μόνο του βιολιού, αλλά και όλων των  μουσικών οργάνων της εποχής, Ch.   Fonton, 18. Yüzyılda Türk müziği,Ιstanbul, 1987,σελ.89-90.Μάλλον πρόκειται για το ίδιο πρόσωπο. Επίσης είναι γνωστή η διήγηση για τον Πέτρο Πελοποννήσιο που απολάμβανε την εύνοια του Σουλτάνου, Γ. Παπαδοπούλου, Συμβολαί εις την Ιστορίαν της παρ’ ημίν Εκκλησιαστικής μουσικής, Εν Αθήναις, 1890(Αναστατική έκδοση, Κουλτούρα, Αθήνα, 1997), σελ. 320-321. Ο Πέτρος Εφέσιος, είχε εισαγάγει στα μέλη του εξωτερική μουσική, Γ. Παπαδοπούλου, Συμβολαί, ό.π., σελ. 328. Ο Δανιήλ Πρωτοψάλτης έβαζε στα μέλη του και τουρκικές θέσεις, είχε  διδαχτεί από τον Ζαχαρία Χανεντέ, ο Γρηγόριος Πρωτοψάλτης από τον Ντεντέ Ισμαηλάκη, Γ. Παπαδημητρίου, Το μουσικόν ζήτημα εν τη εκκλησία της Ελλάδος, Εν Αθήναις 1921, σελ. 7.  Ο Γρηγόριος ήταν και μαθητής  Αρμενίων διδασκάλων προτού φοιτήσει δίπλα στον Ιάκωβο πρωτοψάλτη και Γ. Κρήτα, Κων. Χιόνη, Διάλεξις περί Βυζαντινομουσικού Χειρογράφου της 18^ης Εκατονταετηρίδος, Πειραιεύς, 1919, σελ. 8. Ο Θεόδωρος Φωκαεύς έψαλλε στο Γαλατά της Πόλης με το Σταυράκη που ήταν ειδικός των τουρκικών τραγουδιών,Θ.Π.Π. Φωκαέως, Ταμείον Ανθολογίας, Κωνσταντινούπολις,1869,(πρόλογος).Ο Ευστράτιος Παπαδόπουλος (1817-1909) είχε μαθητεύσει δίπλα στο διάσημο Τούρκο μουσικό Σεφκή Δεδέ, Κ. Ψάχου, Ευστράτιος Γ. Παπαδόπουλος, Πρωτοψάλτης της εν Κωνσταντινουπόλει Παναγίας του Πέρα, Φόρμιγξ, Αθήνα, 15-31.5.1909.Ο Πρωτοψάλτης Βασίλειος Νικολαΐδης συνέγραψε ανέκδοτη πραγματεία συγκριτική της εκκλησιαστικής και της Τουρκικής Μουσικής. Ακόμη πολλές  εκδόσεις που περιέχουν τουρκικά τραγούδια στην εκκλησιαστική παρασημαντική είδαν το φως της δημοσιότητας. Ενδεικτικά αναφέρουμε τα πλέον χαρακτηριστικά: Χ. Χαρτοφύλακος, Η Ευτέρπη, ήτοι Τραγούδια Ευρωπαϊκά, Τουρκικά, Ελληνικά (ρωμαϊκά), Κωνσταντινούπολις,1830, Θ.Π.Π.Φωκαέως,Η Πανδώρα, ήτοι συλλογή εξωτερικών μελών(μπεστέδες και σαρκία 76 και Γιουρούκ Σεμαγιά ΙΙ) εξ ών τα 45 ερανίσθησαν εκ της Ευτέρπης εις την νέαν μέθοδον τονισθέντα υπό Θ.Π.Π.Φωκαέως, τόμοι Α΄+Β΄, Κωνσταντινούπολις, 1843-1846, Ι.Γ. Ζωγράφου (Νικαέως), Απάνθισμα(άσματα Ελληνικά, Τουρκικά, επιδιορθοθέντα υπό Σπ. Αναστασίου, Κωνσταντινούπολις, 1856 και Χατζηπαναγιώτου Γεωργιάδου Προυσαέως, Καλλίφωνος Σειρήν, Άσματα Τουρκικά, Ευρωπαϊκά, Ελληνικά, Κωνσταντινούπολις, 1859. Περισσότερα για  το θέμα των αλληλοεπιδράσεων των ήχων και των μακαμίων βλ. Αντ.Αλυγιζάκη, Εκκλησιαστικοί ήχοι και Αραβοπερσικά Μακάμια, Θεσσαλονίκη, 1990. Επίσης βλ. I. Zannos, Ichos und Macham. Vergleichende Untersuchungen zum Tonsystem der Griechisch-orthodoxen Kirchenmusik und türkischen Kunstmusik, Bonn, 1995. Ακόμη δές σχετικά, Χρ. Τσιαμούλη-Π. Ερευνίδη,  Ρωμηοί Συνθέτες της Πόλης (17^ος-20ός αι.), Αθήνα 1998 και Άννας Βλαβιανού, Ελληνοτουρκική μουσική γέφυρα, Το Βήμα της Κυριακής, Αθήνα, 16.9.1996.

[21]Μ.Γεδεών, Καλφάδων Ανάστασις, Εγκυκλοπαιδικόν Ημερολόγιον εικονογραφημένον Σταύρου Ζερβόπουλου, Κωνσταντινούπολις,1934, σελ. 78.

[22] Ο ίδιος και σε άλλα σημεία του έργου του σημειώνει τις καλές σχέσεις με τους Τούρκους. βλ. Μ. Γεδεών, Αποσημειώματα χρονογράφου, 1800-1913, ό.π., σελ. 269-275.

[23] Το 1915 ο Στ. Σταματιάδης  δημοσιεύει   τετράφωνο πατριαρχικό πολυχρονισμό, Ανωνύμου, η Μουσική ανά τον Ελληνισμόν, Μουσική(1915), Κωνσταντινούπολη, σελ.24.

[24]Γ. Παχτίκου, Ασματολογικά, Μουσική (1912), Κωνσταντινούπολη, σελ.59.

[25]Η πρώτη του στροφή:«Ζήτω, ζήτω η πατρίς μας,ζήτω η ελευθεριά. Σαν αγαπημέν’ αδέλφια, της Πατρίδος τα παιδιά», Ανωνύμου, Ύμνος του Οθωμανικού Συντάγματος (σε εκκλησιαστική και ευρωπαϊκή  παρασημαντική), Μουσική (1912), σελ.11 και 21.

[26] Γ. Παχτίκου, Ωδή εις Παύλον Στεφάνοβικ Σκυλίτσην ανοικοδομούντα την εν Χάλκη Θεολογικήν Σχολήν, Ε.Α.20(1896-1897), στο τέλος του τόμου.

[27] Aνωνύμου, Σχολή της Εκκλησιαστικής Μουσικής, Ε.Α.28(1904), σελ. 237.

[28] Δημ., Κυφιώτου, Μουσικόν Απάνθισμα, προς  χρήσιν των απανταχού Ορθοδόξων ιερέων και ιεροψαλτών, εν Κωνσταντινουπόλει 1894, εκ του Πατριαρχικού Τυπογραφείου, σελ. 247-250.

[29] Το μέλος αυτό είχε ψαλεί σε τελετή που έγινε στη Μεγάλη του Γένους Σχολή για την πρώτη επέτειο ίδρυσης του ΕΜΣ κωνστανιτνουπόλεως, Ε.Α. 23(1899), σελ.487.

[30] Προκήρυξη Διαγωνίσματος του Εκκλησιαστικού Μουσικού Συλλόγου, Ε.Α.27(1903), σελ.305 –307.

[31]Παράρτημα Εκκλησιαστικής Αλήθειας Κωνσταντινουπόλεως(ΠΕΑ),5(1902), σελ.315-330

[32] Ωδαί, διάφοροι ποιηθείσαι και τονισθείσαι σεπτή Πατριαρχική κελεύσει. Προς χρήσιν των Σχολών της Αρχιεπισκοπής Κωνσταντινουπόλεως, Εν Κωνσταντινουπόλει, Εκ του Πατριαρχικού Τυπογραφείου, 1907.

[33]Μαρκ.Βασιλείου, Άσματα Εκκλησιαστικά τε και Σχολικά τα μεν τονισθέντα σεπτή Πατριαρχική κελεύσει  τα δε εγκριθέντα υπό του Προεδρείου του Συλλόγου προς χρήσιν του χορού της Μουσικής αυτού Σχολής. Φυλλάδιον Α΄, Εν Κωνσταντινουπόλει, Εκ του Πατριαρχικού Τυπογραφείου, 1908. Το έργο αυτό περιέχει, Ύμνον προς τον Θεόν, ήχος πλ. δ΄, σελ. 3-4, Ύμνον προς την Α.Μ. Τον Σουλτάνον, ήχος γ΄, σελ. 6,7, Παιάνα Πατριαρχικόν, ήχος δ΄ σελ. 8-11, Πολυχρονισμό της Α.Θ.Π. ήχος γ΄, σελ. 9 και Διθύραμβο προς ιδρυτάς και ευεργέτας κοινών ιδρυμάτων, σελ. 12-13 και Λειτουργικά, 13-16.

[34]Το πρώτο έντυπο μουσικό βιβλίο εκκλησιαστικής μουσικής το Νέον Αναστασιματάριον τυπώθηκε το 1820 στο Βουκουρέστι  με βοήθεια των ομογενών, Δ. Οικονομίδου, Από τας ελληνορουμανικάς εκκλησιαστικάς σχέσεις, ΕΕΒΣ, έτος ΚΓ΄,  σελ. 463, 464 και 465. Βλ. επίσης Γ. Λαδά, Τα πρώτα τυπωμένα βιβλία της Βυζαντινής Μουσικής, Αθήνα, 1978, σελ.9.Πολλά βιβλιοπωλεία στην  Πόλη διέθεταν μουσικά βιβλία.

[35]Π. Αγγελίδου και Σίας Τιμοκατάλογος των διδακτικών βιβλίων εκδόσεών μας, Εν Κωνσταντινουπόλει, 1912.

[36] Π. Κητζανίδου, Ιερατικόν Εγκώλπιον, Εν Κωνσταντινουπόλει, 1870, σελ. 312-325.

[37] ΠΕΑ, 5(1902), σελ.323.

[38] «Αδόκιμο» λειτουργικώς  χαρακτηρίζει ο Ι. Φουντούλης το όλο σχήμα της νεώτερης αυτής Ακολουθίας, Ι. Φουντούλη, Απαντήσεις εις λειτουργικάς απορίας, Β΄, Θεσσαλονίκη, 1975, σελ.32.

[39]Ανώνυμο σημείωμα, Τα της  εορτής των γενεθλίων του Σουλτάνου, 27.11.1900.Ύμνους προς Πατριάρχη και Σουλτάνο, βλ. Ύμνος Πατριαρχικός, ποίημα Χρ.Χατζηχρήστου, μέλος Γ.Δ. Παχτίκου, Μουσική(1912), σελ. 139-140 και 149 και Ύμνος προς τον Σουλτάνον, ποίημα-μέλος Solem Hap, Μουσική(1912), σελ.138-139

[40]Κατά την υποδοχή του Ηγεμόνα του Μαυροβουνίου το 1899 ψάλλεται και Πολυχρονισμός του Ηγεμόνα, Πρόγραμμα Υποδοχής των Αυτού υψηλοτάτων του ηγεμόνος του Μαυροβουνίου Νικολαόυ Α΄ και της Ηγεμονίδος Μιλένης, Ε.Α. 23(1899), σελ. 343-344.

[41] Κατά την υποδοχή ψάλλεται  και ο Πολυχρονισμός του Μεγάλου Δουκός,  Ανωνύμου, ο Μέγας Δούξ Νικόλαος εν τοις Πατριαρχείοις, Ε.Α. 22(1897), σελ. 22.

[42]Πρακτικά Πατριαρχικής Κεντρικής Εκκλησιαστικής Επιτροπής, Οικ. Πατριαρχείου, τόμος 1931-1936, Συνεδρίαση 23^ης Οκτωβρίου 1933, σελ. 251-252.

[43] Ο Χουρμούζιος Γεωργίου ή Χαρτοφύλαξ(+1848), κατάγονταν από τη Χάλκη των Πριγκιποννήσων, ήταν ένας από τους τρεις εφευρέτες της νέας μεθόδου της εκκλησιαστικής μουσικής που  εγκρίθηκε από το Πατριαρχείο το 1815.

[44] Οι πληροφορίες προέρχονται από τον Άρχοντα Πρωτοψάλτη των Πατριαρχείων κ. Λεωνίδα Αστέρη.